Орчуулагчдын дүрэм

Орчуулагчдын Олон Улсын Холбоо нь 1953 онд байгуулагдсан орчуулагчдын олон улсын сайн дурын байгууллага юм. Түүний дүрмийн хоёрдугаар бүлэгт зааснаар уул байгууллагын зорилт нь:

-Орчуулагчдын Олон Улсын Холбоо нь дан орчуулгын мэргэжил, шинжлэх ухааныг үйл ажиллагааныхаа үндэс болгох;

-Янз бүрийн оронд үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа орчуулгын ажил эрхэлсэн байгууллагыг нэгтгэх зорилт тавьж, тийм байгууллагагүй улс оронд зохих байгууллага байгуулахад тус дөхөм үзүүлэх, гишүүн байгууллагыг шаардагдах мэдээлэл, зөвлөмжөөр хангах, орчуулагчдын сонирхолд зохицсон нөхөрсөг харилцааг байгууллагын хооронд тогтооход дөхөм үзүүлэх, аль нэгэн байгууллагын хооронд гарч болзошгүй зөрөлдөөнийг арилгахыг эрмэлзэх, дэлхий дахины орчуулагчдын эдийн хийгээд оюуны эрхийг хамгаалах;

-Олон улсын хэмжээнд тухайлбал засгийн газрын ба засгийн газар хоорондын олон улсын байгууллагад мэргэжлийн орчуулагчдыг төлөөлөх үүргийг өөртөө хүлээхийн гадна орчуулга ба орчуулагчдын асуудлаар болох олон улсын хуралд төлөөлөгчөө оролцуулах, тэдэнд хамаарах хэвлэл нийтлүүлж улмаар хурал, уулзалт зохион байгуулахад нэмэр хандиваа оруулах;

-Орчуулгын бүхий л хэлбэрийн онол, практикийн хөгжилд анхааран дэлхий дахинд соёлыг түгээн дэлгэрүүлэхэд хувь нэмрээ оруулахад оршино.

Энэ байгууллагад одоо гучаад орны орчуулагчдын үндэсний байгууллага нэгдээд байна. Орчуулагчдын Олон Улсын Холбоо 1955 оны 3-р сараас эхлэн БАБЛЬ (ВАВИЛОН) нэртэй улирал тутмын сэтгүүлийг ЮНЕСКО-тай хамтран гаргаж байна. Холбоо Парист байнга байрладаг боловч сэтгүүл нь БОННД хэвлэгдэнэ. Библи хэмээх шашны хөлгөн сударт гардгаар хэлний олон янз байхын шалтгаан болсон Вавилоны өндөр цамхгийн тухай домгийг үндэслэн сэтгүүлийг ийнхүү нэрлэжээ.

Орчуулагчдын Олон Улсын Холбооноос гаргасан “Орчуулагчдын дүрэм”-ийг “Бабль” сэтгүүлийн 1960 оны 2 дугаараас монгол хэлнээ орчуулан хэвлэв.

* * *

Орчин үед орчуулга бол хүмүүсийн үйл ажиллагааны өдөр тутмын, байнгын зайлшгүй хэлбэр болон хэвшиж, улс түмний хоорондын эдийн ба оюун санааны харилцааг боломжтой болгон тэдний амьдралыг баяжуулж, хүмүүс өөр хоорондоо улам сайн ойлголцоход тус дөхөм болж орчуулга хийж байгаа нөхцөл хэдийгээр янз янз боловч манай үед орчуулга нь биеэ даасан мэргэжил болсныг тэмдэглэн орчуулгын нийгмийн үүргийг тодорхойлох, орчуулагчдын эрх үүргийг тодруулах, орчуулагчдын ёс суртахууны үндэслэлийг бий болгох, орчуулгын үйл ажиллагааг явуулж байгааг эдийн засаг, нийгмийн нөхцөлийг сайжруулах орчуулагч ба мэргэжлийн байгууллагад тод чиг шугам заан зөвлөж өгөх, үүгээрээ орчуулгыг тодорхой, биеэ даасан мэргэжил болгон орчуулагчдын мэргэжилтэй салшгүй холбоо бүхий зарим гол зарчмыг албан ёсны баримт бичгийн хэлбэрээр үйлдэн орчуулагчдын үйл ажиллагаагаа явуулахад удирдлага болгохоор дүрмийг нийтэлж байна.

Нэгдүгээр анги

Орчуулагчдын үүрэг

1. Утга зохиол, шинжлэх ухаан, техникийн бичиг баримтыг нэг хэлнээс нөгөө хэлээр дамжуулах үүрэг бүхий оюун ухааны үйл ажиллагаа болсон орчуулга нь түүний мөн чанараас үүдэн гарсан онцгой үүргийг орчуулга хийж байгаа хүмүүст ноогдуулж байна.

2. Ямар ч гэрээ хэлэлцээр орчуулгыг хэрэглэж байгаа хүмүүс байгууллагыг орчуулагчтай холбож байлаа ч гэсэн орчуулгаа зөвхөн орчуулагч өөрөө хариуцна.

3. Орчуулагч өөрөө үл зөвшөөрсөн буюу мэргэжлийн үүрэг зорилттой нь харшилж байгаа тийм тайлбарыг орчуулгад нь хийх явдлыг орчуулагч зөвшөөрөх ёсгүй.

4. Ямар ч орчуулга эх зохиолын утга санаа, хэлбэрийг үнэн, яг зөв илэрхийлсэн байх ёстойн дээр ийнхүү үнэн зөв ёсыг баримтлах нь орчуулагчийн хууль ёсны бөгөөд ёс суртахууны үүрэг болно.

5. Үнэн орчуулгыг үгчилсэн орчуулгатай хутгаж болохгүй. Тэгэхдээ өөр хэлээр, өөр улс оронд зохиолын хэлбэр, байдал, дотоод утга агуулгыг зөв ойлгуулах зорилгоор зайлшгүй засвар хийх нь зөв орчуулгын ёсонд харшлахгүй.

6. Орчуулагч нь эх зохиолын хэлийг сайн мэдэх ба ялангуяа орчуулга хийж байгаа хэлийг бүрэн эзэмшсэн байх нь онц чухал болно.

7. Үүнээс гадна орчуулагч нь гүнзгий боловсролтой бөгөөд юуны тухай бичигдсэнийг хангалттай мэдэж байх ёстой. Өөрийн мэдэхгүй салбарт орчуулга хийхээс орчуулагч түдгэлзэх нь зүйтэй.

8. Өөрийн мэргэжлийн ажилдаа орчуулагч хүн шударга бус аль нэгэн өрсөлдөөнөөс зайлсхийх нь чухал. Тухайлбал хууль дүрэм, тусгай тогтоол, тогтсон ёс, мэргэжлийн байгууллагаас тогтоосон хөлс шагналаас доогуур шан харамжийг орчуулагч зөвшөөрөх ёсгүй.

9. Мэргэжлий нь буюу өөрий нь басамжилсан нөхцөлд орчуулагчид ажил эрэх буюу ажилд орохыг зөвшөөрөх ёсгүй.

10. Өөрт нь итгэмжлэн өгсөн орчуулгыг орчуулагч хийж байхдаа мэдээ сэлтийг мэргэжлийн нууц гэж үзэж орчуулгыг хэрэглэж байгаа хүмүүс, байгууллагын хууль ёсны сонирхлыг хүндэтгэж байх үүрэгтэй.

11. Орчуулагч нь “хоёрдугаар” зохиогчийн хувьд эх зохиолын зохиогчид хандахдаа өөртөө онцгой үүрэгтэй байх ёстой.

12. Эх зохиолын зохиогч буюу түүнийг эзэмшиж байгаа хүний зөвшөөрөлгүйгээр орчуулагч орчуулга хийх ёсгүйн дээр зохиогчийн бусад эрхийг хүндэтгэх ёстой.

Хоёрдугаар анги

Орчуулагчдын эрх

13. Орчуулагчийн ажиллаж байгаа улс орноос оюуны хөдөлмөрийн ажилтанд ноогдуулдаг бүх эрхийг орчуулагч бүхэн эдлэх ёстой.

14. Орчуулга бол оюуны хөдөлмөрийн үр дүн мөн болохоор ийм төрлийн ажилд зориулагдсан хуулиар түүний хөдөлмөрийг хамгаална.

15. Ийнхүү орчуулагч нь өөрийн орчуулгадаа зохиогчийн эрхийг эдэлж эх зохиолын зохиогчийн эдэлдэг хөнгөлөлтийг үзнэ.

16. Түүнчлэн орчуулагч нь өөрийн орчуулгын хувьд ёс суртахууны бүх эрх, мөн зохиогч хүнд ноогддог өв залгамжлуулан үлдээх эрхийг эдэлнэ.

17. Орчуулагч нь амьд ахуй цагтаа хийсэн орчуулгынхаа зохиогч байх эрхтэй. Үүнд:

а) түүний орчуулгыг олон нийтэд зориулан нийтлэх бүрд нэр алдры нь үнэн зөв гаргаж байх ёстой;

б) өөрийн орчуулгыг гуйвуулах, хураангуйлах буюу түүнд бусад ямар нэгэн өөрчлөлт оруулахыг орчуулагч татгалзах эрхтэй;

в) орчуулгыг хэрэглэж байгаа хэвлэн нийтлэгч хүмүүс орчуулагчтай урьдчилан тохиролцоогүйгээр түүнд ямар нэгэн өөрчлөлт оруулж болохгүй;

г) орчуулагч нь түүний орчуулгыг зүй бусаар ашиглахыг хориглох эрхтэйн дээр түүний нэр алдрыг гутаахад чиглэгдсэн аливаа нэгэн явуулгыг эсэргүүцэх эрхтэй.

18. Орчуулагч нь өөрийн орчуулгыг хэвлэх, тайзан дээр тавих, радиогоор нэвтрүүлэх, бусад хэлээр орчуулах, хялбарчлан тайлбарлах, засварлах болон түүнд бусад өөрчлөлт оруулах зэрэг ямар нэгэн хэлбэрээр ашиглахад зөвшөөрөл олгох онцгой эрхийг эдэлнэ.

19. Орчуулгыг ямар нэгэн хэлбэрээр хэвлэн нийтлэхэд орчуулагч нь хууль буюу гэрээ хэлэлцээрээр тогтоосон журмын дагуу шагнал авах эрхтэй.

Гуравдугаар анги

Орчуулагчдын эдийн засаг ба нийгмийн байдал

20. Орчуулагч нь түүнд ноогдуулсан нийгмийн хэрэг үйлсийг бүрэн дүүрэн гүйцэтгэж болохуйц амьдралын нөхцөлөөр хангагдсан байна.

21. Орчуулагч нь өөрийн бүтээлийн гүйцэтгэлээс хувь авах ёстой. Тухайлбал түүний орчуулсан зүйлээс олсон худалдааны ашгаас зохих шан харамжийг авах эрхтэй.

22. Зарим үед тусгай захиалгаар орчуулга хийж болно. Ийм үед орчуулагч нь орчуулгын зүйлээс олсон худалдааны ашгаас хамаарахгүйгээр шан харамж авах эрхтэйг дурдах хэрэгтэй.

23. Орчуулгын мэргэжил нь бусад чөлөөт мэргэжлийн нэгэн адил улс орон бүхэнд цалин хөлсөнд тавих хяналт, хамтын гэрээ болон бусад гэрээгээр чөлөөт мэргэжлийг хамгаалах эрхээр хангагдана.

24. Улс орон бүхэнд орчуулагчид нь нийгэм хангамжийн бүх хэлбэрүүд тухайлбал оюуны хөдөлмөрийн ажилтанд ногддог нас өтөлсний тэтгэвэр, өвчлөх, ажилгүй болох хийгээд олон хүүхэдтэй үеийн тэтгэмж авах эрхээр хангагдана.

Дөрөвдүгээр анги

Орчуулагчдын нэгдэл холбоо

25. Орчуулагчид нь бусад чөлөөт мэргэжлийн хүмүүсийн нэгэн адил мэргэжлийн нэгдэл холбоог зохион байгуулах эрхтэй.

26. Эдгээр байгууллагын үүрэг нь орчуулагчдын ёс суртахууны ба материалын сонирхлыг хамгаалахын зэрэгцээ орчуулгын чанарыг сайжруулах, орчуулгатай холбогдсон бусад бүх асуудлыг хянан үзэхэд оршино.

27. Орчуулагчдад хамаарах хууль зүйн арга хэмжээ, дүрэм боловсруулахын тулд эдгээр байгууллага нь засгийн газрын байгууллагатай холбоо тогтооно.

28. Нийтлэг асуудлыг судлан шийдвэрлэхийн үүднээс орчуулгыг хэрэглэж байгаа (хэвлэн нийтлэгчдийн холбоо, үйлдвэр худалдааны газар, улсын болон хувийн байгууллага, хэвлэл зэрэг) байгууллагатай бололцооны хирээр байнгын холбоотой ажиллана.

29. Эдгээр байгууллага нь өөрсдийн улс оронд орчуулгын чанарт анхаарч соёлын байгууллага, зохиолчид, ПЭН-ийн [1] үндэсний байгууллага, уран зохиолын шүүмжлэгчид, эрдэм шинжилгээний байгууллага, их дээд сургууль, техникийн институттэй холбоотой ажиллана.

30. Орчуулагчид ба орчуулгыг ашиглагчдын хооронд гарсан элдэв маргаанд жууч буюу зөвлөгчөөр оролцоно.

31. Орчуулгын боловсон хүчин сургах, тэдний эгнээг өргөтгөх тухай асуудлаар эдгээр байгууллага өөрсдийн саналыг дэвшүүлэн тавих ба уул зорилтыг хэрэгжүүлэхийн тулд тусгай байгууллага, их дээд сургуультай хамтран ажиллана.

32. Эдгээр байгууллага нь мэдээллийн онол практикийн албаныг зохион байгуулахын тулд орчуулагчдын сонирхсон боломжийн бүх мэдээ, эх баримтыг цуглуулж тэдгээрийг номын сан, хавтас, тойм, мэдээний хэлбэрээр орчуулагчдад хүртээл болгож хурал, семинар зохион байгуулна.

Тавдугаар анги

Орчуулагчдын үндэсний байгууллага ба олон улсын холбоо

33. Нутаг дэвсгэрийн шинж чанараар буюу тодорхой категорид хамаарагдаж орчуулагчид нь хэд хэдэн хэсэг, бүлэгт хуваагдсан оронд эдгээр саланги хэсэг бүлэг нь өөрсдийн биеэ даасан байдлыг хадгалан хүчин чармайлтаа нэгтгэхийн үүднээс үндэсний байгууллага байгуулах нь зүйтэй.

34. Орчуулагчдын нэгдэл холбоо байхгүй улс оронд өөрсдийн орны хууль зүйд зохицуулан ийм байгууллага байгуулахын тул хүчин чармайлтаа нэгтгэхийг орчуулагчдад зөвлөж байна.

35. Дэлхий дахины хэмжээгээр нийтлэг зорилтоо хэрэгжүүлэх зорилгоор Орчуулагчдын Олон Улсын Холбоонд (ООУХ) элсэхийг үндэсний байгууллагад зөвлөж байна.

36. Үндэсний байгууллагадаа болон Орчуулагчдын Олон Улсын Холбоонд орчуулагчдын элсэх нь сайн дураар гүйцэтгэгдэнэ.

37. Орчуулагчдын Олон Улсын Холбоо нь дэлхий дахины хэмжээгээр орчуулагчдын ёс суртахууны болон материалын сонирхлыг хамгаалж орчуулгын онол практикийн хөгжилтөд анхааран дэлхий дахинаа соёл боловсролыг түгээн дэлгэрүүлэхэд бололцооны хирээр тус дөхөм үзүүлнэ.

38. Орчуулагчдын Олон Улсын Холбоо нь дэлхий дахины хэмжээнд орчуулагчдыг төлөөлж засгийн газрын болон засгийн газрын биш мөн засгийн газар хоорондын байгууллагатай холбоо тогтоон олон улсын хэмжээгээр орчуулагчид ба орчуулгын сонирхол татаж байгаа зөвлөлгөөнд оролцож орчуулгад хамаа бүхий асуудлаар их хурал зохион байгуулах замаар уул зорилтыг хэрэгжүүлнэ.

39. Орчуулагчдын Олон Улсын Холбоо нь үндэсний байгууллагын ажлыг олон улсын хэмжээгээр үргэлжлүүлж тэдгээрийн хүчин чармайлтыг зохицуулан чиг шугамыг тодорхойлно.

40. Орчуулагчдын Олон Улсын Холбооны үндэсний нийгэмлэг, тэдгээрийн төвийн байгууллага нь орчуулагчдыг нэгтгэж байгаа эв санааны нэгдлийн санаагаар, улс түмний өөр хоорондоо улам сайн ойлголцох ба дэлхий дахинд соёлыг түгээн дэлгэрүүлэхэд тус дөхөм болохуйц орчуулгын давуутай тал дулдуйдан мэргэжлийн зорилтоо хэрэгжүүлэхэд зайлшгүй хүчин чармайлтыг гаргана.

“Орчуулах эрдэм” ном
1976 он

Зүүлт:

[1] ПЭН клуб – Улс төр, уран бүтээлийн талаар янз бүрийн чиглэл бүхий зохиолчдын олон улсын нэгдэл. Английн зохиолч Ж.Голсуорси, К. А. Даусан-Скотт нар 1921 онд үндэслэн байгуулжээ. Одоо 50 гаруй орны үндэсний 60 орчин байгууллагыг өөртөө нэгтгэж байна.