Монгол хэл устаж байна!!!

Монцамэ агентлагийн бэлтгэсэн эх хэлэндээ эзэн байх тухай мэдээллийг хүргэж байна. Энэ мэдээнд жишээг нь ч татсан байгаа миний хувьд "НАДЫГ" гэдэг үгэнд маш дургүй яг үнэндээ "Би” хэмээх үг заахын тийн ялгалд "Намайг” гэж хувиргадаг. Энэ мэдээг уншаад та ч гэсэн алдаагаа засаж үгийн өвгөн утгын таяг тулахдаа өнгөний зохицдолыг харуулж, аялгууны ярууг сонсгож, амтны тансагийг тамшаалуулж, үнэрийн анхилууныг мэдрүүлж, ухаарлын гүнийг таниулаарай.

Монголын Зохиолчдын Эвлэлийн шагналт яруу найрагч Бя.Энхтуяа "Үгийг уйлуулж, дуулуулж, инээлгэж, ханиалгаж, хилэгнүүлж, үгээр өршөөж, уяруулж, урамшуулж, зоригжуулж”, хүмүүн хоорондох бүх харилцаа түүний ид шидээр бүтдэг тухай бичсэн. Доктор, профессор Д. Баттогтохын "Үгийн ширэнгээр бэдрэхүй” ном миний өмнө дэлгээтэй байна. Тэрээр энэ ертөнцөд үг шиг үйлч, бүтээгч хүч үгүй. Үгээр үйл ажлыг ч хийнэ, хүнийг ч хүмүүжүүлж сургана, оюуны бүтээлийг ч туурвина, соёл иргэншил, нийгмийг ч цогцлоон байгуулна. Бас үгээр муу муухай бүхэн нүгэл хилэнц, худал хуурмаг, хар хор, хорлолт сэтгэл, муу санаа, мунхаг ухаан үйлдэгдэх нь буй” гэжээ. Улс үндэстний оршин тогтнох гол нэгэн шалгуур болох "хэл” – ий амин чанар нь үг гэдгийг үе үеийн мэргэд сануулсны ачаар бид "хэл, мал, хил гуравтайгаа байхад Монгол баян” хэмээн бахархах дуртай. Тийм бөгөөтөл шинэ зуунд урьд урьдаас илүү ухаалаг байх ёстой. Монголчуудын эх хэлний боловсрол дэндүү доройтож, үгээр тоглох нь хэр хэмжээнээсээ хэтэрч, сүүлдээ шоглоом болох янзтай.

Үүнд санаа зовнихын эрхээр үг хэллэгийг оновчтой сонгож, зөв хэрэглэх талаар санал бодлоо хэлэхгүй байж түвдсэнгүй. Юуны түрүүнд "Монцамэ мэдээ” сонинд нээсэн "Өргөн хэрэглэдэг гадаад үгийг эх хэлээрээ гадаад үгийг эх хэлээрээ бичиж, хэрэглэж заншъя сэдлийг дэмжин, улмаар оволзож урсаар орж ирсэн олон харь үгийг хэрхэн хэрэглэхээ бүх шйтээрээ зөвшин хэлэлцэхийг санал болгох ялдамд сонин хэвлэл, радио, телевизийн нэвтрүүлэгт олонтаа хэрэглэгдэж байгаа гаж үг хэллэгээ шүүн тунгааж, засч залруулахыг уриалж байна. Цөөн жишээ татъя:

- Өндөр настай машин агаар бохирдуулж байна. (Хуучин машин гэсэн санаа байх аа!)

- Гахайн ханиад маань их тархаж байна. (Зарим нь бүр ДОХ маань газар авлаа гэдэг)

- Өшөө сайхан дуу дуулцгаав. (Өс хонзон биш, "ещё” гэсэн орос үг бололтой)

- Надыг урьсанд их баярлалаа ("Би” хэмээх үг заахын тийн ялгалд "Намайг” гэж хувирдаг)

- Бид нар хамт ажилладаг. ("Бид” нь олон тоог заасан учир дахин дахин олныг тодотгохын хэрэг юун)

- Азарган морины уралдаанаа үзэцгээе. (Агталсан, агтлаагүй эр адууны нэрийн ялгааг мэддэггүй ажээ)

- Одоо гадаад эх орны тухай мэдээллийг сонсьё. (Өгүүлэгч нь монголд оршин суудаг гадаадын харъяат биш баймаар)

- Маш олон сайд манай сумд зочлов. (Олныг тодотгохдоо "маш”-ийг хэрэглэх нь учир тоймгүй болчихлоо)

-Урт удаан наслахыг ерөөе. ("Удаан наслах” гэж хэлэх тун тохиромжгүй)

- Газар хөдлөх бололцоотой болов. (Газрыг албаар л хөдөлгөх санаатай хүн юмаа даа)

- Зудад тусалсан "Чандмань” төрийн бус байгууллагад малчид, мал сүргийн өмнөөс болон хувиасаа талархал илэрхийлье. (Энэ эрхэм "Чандмань” төрийн бус байгууллагыг гүтгэсэн төдийгүй, өөрөө юуг төлөөлдөг болох нь тодорхойгүй ажээ)

- Мань сайхан жүжиг үзэв ("Бид” гэдэг үгийг төлөөлсөн иймэрхүү нэг үг хэрэглэгдэх нь газар авч байна шүү)

- Мянган жил болсон ч би чамайг мартахгүй. (Дуулаач нь их урт настай бололтой, харин цаад хүн нь үүнд хэр итгэх бол доо)

-Бие маань ихэд чилээрхэв. (Ямар ч дээд зиндааны хүн байсан, өөрийгөө ингэж өргөмжилж чадна гэж үү)

- Жүжигчний амьд тоглолт үзэв. ("Үхсэн тоглолт” үзсээр байгаад сая л жүжигчнээ нэг удаа харжээ)

- Эмэгтэй нохой жирэмсэн болсныг мэдсэнгүй. Аав нь гөлгөө харамлан хазахаар архирав. (Гэртээ нохой тэжээж, орон байраа нохойн оромж мэт болгоод хамт амьдардаг хүний амнаас иймэрхүү үг өгүүлбэрүүд гарна даа)

- Тариа өвдөг хүрэхгүй жижиг ургав. (Тариа нь тачир ургасан бололтой)

- Олон мал даарч үхжээ. (Мал нь бээрч үхсэн бололтой)

- Архангай аймгийн Хайрхан, сумын гавъяат малчин 0. Дорж үг хэлэв. (Одоохон дээрээ сумд гавъяат малчны цол хүртээгээгүй болохоор улсын гавъяат малчин байх аа)

- 20 – 25 см өндер цас оров. (Монгол малчид "төө хэрийн зузаан ‘цас унав” гэж ярьцгаадаг даа)

- Хоньчин Доржийн шар халзан хониноос гурван ихэр хурга мэндлэв. (Хонио дээдэлдэг ч гэсэн хэтэрхий чамирхжээ)

- Цагаан сараар дэлгүүрт ховор бараа хүрэлдэн ирэв. (Хэн нэгэн хүн тэр барааг авчирсан байхаа)

- Энэ хариуг би болгооё. (Та үүнийг "болгоох” буйзаа хэмээн хүндэтгэлтэй хэрэглэдэг баймаар)

-Зарим бурхан уурласан дүртэй.(Бурхад догшрох , эсвэл догшин дүртэй гэдэг дээ)

- Аймаар гоё хоол идлээ. (Хүн айлгадаг тэр хоол нь яавч гоё байж чадамгүй)

-Тэр юм над таалагдаж байна. Би сайхан нойрслоо” гэсэн хэллэг элбэг сонсогдох боллоо. (Биеэ хичнээн ихэд тоосон хүн ч гэсэн ингэж өөрийгөө хэт дөвийлгөж хэлмээргүй юм)

- Овоо мовоодоо юм хүм өргөөд явж байна. (Их тахилгат ууланд очсон хүн ингэж ярих нь даанч зохимжгүй)

- Таны гар чинь өвдөж байна уу? (Монгол хэлний төлөөний үгийн хэрэглээг сайтар мэдүүштэй)

- Олон цэцэг өсгөж үржүүлдэг. (Цэцэг тарьж ургуулдаг)

- Нөхөр авах нас нь болсон. (Монголчууд "нөхөрт гарах” гэдэг)

- Ботго нь эндсэн ингэн тэмээ буйлна. Олон хонь ямаа амь үрэгджээ. (‘Тхэх” гэдэг үгийг мал дээр хүндэтгэлтэйгээр хэрэглэх нь ёстой л "зохиогүй чимэг” болж сонсогдоно)

- Уул уурхайд хөрөнгө оруулалт хийгдэж байна. (Хөрөнгө оруулж байна)

- Аавынхаа насны ойгоор хүндэтгэл үзүүлэв. (Ааваа хүндэтгэв)

- Баярлалаа гэж хэлмээр байна. ("Баярлалаа” гэж шуудхан хэлчихсэн нь дээр л дээ)

- Хуулийн төсөл УИХ дээр яригдаж байна. (УИХ хэлэлцэж байна)

- Бэртэлт авах боломж бүрдэв. (Бэртэж болзошгүй, бэртэх эрсдэл бий)

- Мэс заслын өмнө их өвдөлт өгчээ. (Өвдөж байжээ)

- Цэрэгт явна гэдэг нь эх орны хүү болж, ээж аавын хүү байхаа болилоо гэсэн үг. (Эх орны ч хүү, ээж аавын ч хүү мөн дөө би!). Энэ мэтээр эх хэлний хэрэглээнд байгаа хир буртгийг чинагш цэвэрлэхэд монгол хэлний багш, мэргэжилтэн, сэтгүүлч, зохиолч, бичгийн мэргэдийн сургаал санамж, туслалцаа нэн их үгүйлэгдэж байгааг дурьдах төдий өгүүлье!

Монгол Улсын гавъяат багш Ц. Түвшинтөгс